فضایل دهه ذو الحجه و اعمال مستحب در آن

در فضيلت و بزرگي اين دهه مبارك ادله بسياري از قرآن و سنت وارد شده است:

1-الله سبحانه و تعالي مي فرمايد: /{والفجر وليال عشر} [الفجر/2-1]

(قسم به سپيده دم و قسم به شب هاي دهگانه)

ابن كثير رحمه الله در تفسير خود مي گويد: منظور از اين ده شب دهه ذي الحجه است همانطور كه ابن عباس رضي الله عنهما و ابن زبير ـ رضی الله عنهما ـ و مجاهد و ديگران گفته اند. (رواه البخاري)

2-و همچنين از ابن عباس رضي الله عنهما روايت است كه فرمود: رسول الله ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ فرمود: «هيچ ايامي نيست كه نزد الله سبحانه و تعالي عمل صالح محبوبتر از اين ايام باشد» گفتند: و نه حتي جهاد در راه الله؟ فرمود: «ونه جهاد در راه الله مگر شخصي كه با جان و مال خود خارج شود و هيچ كدامشان را برنگرداند».

3- و الله سبحانه و تعالي مي فرمايد:

{ويذكروا اسم الله في أيام معلومات} [الحج/28]

(ونام الله را ياد كنند در روزهاي مشخص)

ابن عباس رضي الله عنهما در تفسير آن مي فرمايد: يعني روزهاي دهگانه ذي الحجه (تفسير ابن كثير)

4- و از ابن عمر رضي الله عنهما روايت است كه رسول الله ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ فرمودند: «هيچ ايامي نيست كه عمل صالح در آن محبوبتر از اين ايام دهگانه باشد؛ پس در آنها بسيار تهليل (لا اله الا الله) و تكبير (الله اكبر) و تحميد (الحمدلله) بگوييد» (رواه احمد)

 

آنچه در اين دهه مستحب است

1-نماز: در اين ايام زود رفتن براي انجام فرائض در مسجد و بسيار انجام دادن نوافل مستحب است زيرا اين اعمال از بهترين قربات است. ثوبان ـ رضی الله عنه ـ مي فرمايد: شنيدم رسول الله ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ فرمودند: «بر تو باد بسيار سجده بردن براي الله كه تو سجده اي براي الله نمي بري مگر آنكه الله تو را به خاطر آن درجه اي بالا مي برد و گناهي از گناهانت پاك مي كند» [رواه مسلم] و اين فضيلت در تمام سال وجود دارد.

2-روزه: از هنيده بن خالد ـ رضی الله عنه ـ از همسرش رضي الله عنها از برخي از همسران رسول الله ـ صلي الله عليه و سلم ـ روايت مي كند كه «رسول الله ـ صلي الله عليه و سلم ـ نهم ذي الحجه و روز عاشورا و سه روز از هر ماه را روزه مي گرفت». (رواه الامام أحمد و أبوداود و النسائي)

امام نووي رحمه الله درباره روزه ايام ده گانه مي فرمايد: روزه آن شديدا مستحب است.

3-تكبير و تهليل و تحميد: به دليل آنچه در حديث ابن عمر رضي الله عنهما كه گذشت وارد شده است: «پس در اين روزها (روزهاي دهگانه) بسيار تهليل و تكبير و تحميد بگوييد».

نحوه تكبير:

الف) الله اكبر، الله اكبر، الله اكبر كبيرا

ب) الله اكبر، الله اكبر، لا اله الا الله، و الله اكبر، الله اكبر، و لله الحمد.

ج) الله اكبر، الله اكبر، الله اكبر، لا اله الا الله، و الله اكبر، الله اكبر، الله اكبر، و لله الحمد.

4-روزه روز عرفه: روزه عرفه به دليل آنچه از رسول الله ـ صلي الله عليه وآله و سلم ـ در مورد روزه عرفه به ثبوت رسيده است مستحب است. رسول الله ـ صلي الله عليه و سلم ـ مي فرمايد:

«(ثواب) آن را نزد الله اينگونه احتساب مي كنم كه كفاره گناهان سال قبل و سال بعدش باشد». (رواه مسلم)

5-فضيلت روز قرباني (نحر): بسياري از مسلمانان از عظمت و بزرگي اين روز غفلت مي ورزند حال آنكه برخي از علما بر اين نظر هستند كه اين روز مطلقا بهترين روز سال است حتي بهتر از روز عرفه. ابن قيم رحمه الله مي فرمايد: (بهترين روزها نزد خداوند روز نحر است كه همان روز حج اكبر است). چنانكه در سنن ابي داود از رسول الله ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ روايت است كه فرمود: «بزرگترين ايام نزد الله سبحانه و تعالي روز نحر است و پس از آن روز قَرّ» و روز قر يعني روز استقرار در مني كه روز 11 ذي الحجه است و گفته شده است كه روز عرفه بهتر است زيرا روزه اش كفاره گناهان دو سال است و هيچ روزي نيست كه الله متعال به اندازه روز عرفه انسانها را از آتش آزاد سازد، به اين دليل كه در اين روز الله متعال به بندگانش نزديك مي شود و به خاطر اهل موقف (حجاجي كه در عرفات وقوف كرده اند) به فرشتگان مباهات مي كند. البته قول اول صحيح تر است زيرا حديثي كه درباره آن آمده معارضي نداردو الله اعلم. و چه روز عرفه بافضيلت تر باشد و يا روز نحر، انسان مسلمان چه حاجي باشد چه مقيم بايد در به دست آوردن اين فضايل و استفاده از فرصت كوشا باشد...

چگونه به استقبال اين مواسم خير برويم؟

1- شايسته است انسان مسلمان با توبه نصوح و صادقانه و برگشتن از گناهان و ترك آنها به استقبال اين مواسم خير برود زيرا اين گناهان است كه انسان را از فضل پروردگار محروم مي سازد.

2- و همچنين بايد با عزم صادق و جدي براي اغتنام اين فرصتها از اين مواسم مبارك استقبال كنيم و هر كه با خداوند صدق ورزد، خداوند نيز او را تصديق خواهد كرد:

{والذين جاهدوا فينا لنهدينهم سبلنا وإن الله لمع المحسنين} [العنكبوت/69]

(و كساني كه در راه ما جهاد كردند، قطعا آنها را به راه هاي خويش هدايت خواهيم كرد)

پس برادر و خواهر مسلمان من! تا فرصت هست از آن استفاده ببر. خداوند ما را بر قدرداني اين مواسم موفق بدارد.

برخي از احكام قرباني:

اصل در قرباني آن است كه براي زنده ها مشروع است چنانكه رسول الله ـ صلي الله عليه و سلم ـ و اصحابش براي خود و خانواده شان قرباني مي كردند اما اينكه برخي از مردم گمان مي كنند قرباني تنها براي مرده گان است، صحيح نيست و اصل و اساسي ندارد. اما قرباني براي اموات سه حالت دارد:

1-به همراه زنده گان براي آنها نيز قرباني شود؛ مانند اينكه فرد براي خود و خانواده اش قرباني كند و قصدش زنده گان و اموات باشد (خويشاوندانش كه فوت نموده اند) و دليل اين قول قرباني كردن رسول الله ـ صلي الله عليه وآله و سلم ـ براي خود و خانواده اش است در حالي كه برخي از خانواده او فوت كرده بودند.

2-اينكه فرد بر اساس وصيت متوفي برايش قرباني كند.

3-اينكه فرد به عنوان صدقه براي اموات بطور مستقل قرباني كند: و اين جايز است و فقهاي حنبلي تقرير نموده اند كه ثواب آن به متوفي مي رسد (با قياس بر صدقه) اما آنچه مشخص است اين نوع قرباني سنت و مستحب نيست به دليل آنكه رسول الله ـ صلي الله عليه وآله و سلم ـ براي هيچكدام از درگذشتگانش به طور خصوصي قرباني ننموده است. نه براي حمزه سيد الشهداء ـ رضی الله عنه ـ و نه براي فرزندانش كه قبل از او وفات كردند و نه براي همسرش ام المومنين خديجه رضي الله عنها كه از محبوب ترين همسرانش بود. و از هيچكدام از اصحاب پيامبر رضي الله عنهم اجمعين روايت نشده كه براي يكي از بستگان متوفي خود بطور خصوصي قرباني كرده باشند. همچنين كاري كه برخي از مردم انجام مي دهند و سال اول وفات ميت برايش قرباني مي كنند و اعتقاد دارند كه در اين قرباني نبايد هيچ كس را شريك نمود، صحيح نيست. شايد اگر آنها مي دانستند مي توان از طرف خود و خانواده خود چه زنده گان و چه رفتگان قرباني نمود، چنين نمي كردند.

آنچه نبايد شخص قرباني كننده انجام دهد:

اگر شخصي نيت قرباني كرد و ماه ذي الحجه (چه با رويت هلال و چه با تكميل ماه ذي القعده) وارد شد؛ بر او حرام مي شود كه موي خود را كوتاه كند و يا چيزي از آن كم كند و يا ناخن خود را بگيرد و يا هر چيزي از پوست خود بگيرد تا اينكه قرباني را انجام دهد زيرا در حديث ام السلمه رضي الله عنها از رسول الله ـ صلي الله عليه وآله و سلم ـ روايت شده كه ايشان فرمودند: «اگر ماه ذي الحجه وارد شد و يكي از شما خواست قرباني كند، مو و ناخن هايش را نگه دارد [كوتاه نكند]» [رواه أحمد و مسلم] و در لفظ ديگر حديث: «پس چيزي از مو و پوستش نگيرد تا قرباني كند» و اگر در وسط دهه ذي الحجه نيت قرباني كرد از زمان نيت اين كارها بر او ممنوع مي شود و اگر قبل از نيت مو و يا ناخن خود را كوتاه كرده بر او اشكالي نيست.

حكمت اين نهى: از آنجا كه قرباني كننده در برخي از اعمال نسك يعني قرباني براي الله با حاجيان مشاركت كرده است در برخي از خصوصيتهاي احرام نيز با آنها شريك مي شود مانند ممنوع بودن گرفتن مو و ناخن و ... اما خانواده او مي توانند اين كارها را انجام دهند.

و اين حكم خاص قرباني كننده است اما اين حكم به خانواده او و كساني كه او از طرف آنها قرباني مي كند تعلق نمي گيرد زيرا رسول الله ـ صلي الله عليه وآله و سلم ـ مي فرمايد:

«هر كدام از شما كه خواست قرباني كند ...» و همچنين از او روايت شده كه از طرف اهل بيتش قرباني مي كرد اما روايت نشده به آنان دستور امساك از اين موارد را داده باشد.

اما اگر شخصي كه نيت قرباني دارد چيزي از مو يا ناخن و يا پوستش گرفت گناهكار است و بايد به سوي الله توبه نمايد و ديگر تكرار نكند و كفاره اي بر او نيست و هيچ امري بر او تعلق نمي گيرد. و اگر از روي فراموشي يا جهل يا بدون قصد اين امور از او صورت گرفت گناهي بر او نيست. اما اگر مجبور شد به علتي اين امور را انجام دهد گناهي بر او نيست مثلا اگر ناخنش شكست و راهي جز كوتاه كردن آن نبود يا براي مداواي زحم موجود در سر مجبور به تراشيدن سر شد، و اينگونه موارد...