سفر به تاریخ از کوچه های ارگ بم

ارگ بم هر چند که از آن به عنوان نماد پایداری و صلابت بمیها پس از زمین لرزه سال 82 یاد می شود اما این بنا که عنوان بزرگترین سازه خشتی جهان را به دوش می کشد ویترین کاملی از زندگی اجتماعی ایرانیان عهد باستان است.


استان پهناور کرمان قدمتی به بلندای تاریخ دارد و ویترینی از اعصار مختلف تاریخی است اما در این میان ارگ بم خود نمادی از زندگی مردمان باستان ایران زمین و مایه افتخار و سر بلندی هر ایرانی است.
ارگ تاریخی بم که هم اکنون یکی از آثار منحصر به فرد در فهرست یونسکو محسوب می شود پس از زمین لرزه بم خود به نمادی از اتحاد و یکدلی ملتهای مختلف جهان برای بازسازی این سازه کهن تبدیل شد و هم اکنون دهها نفر از ملل مختلف برای نجات این ارگ کهن تلاش می کنند و این بنای تاریخی که عنوان بزرگترین بنای خشتی جهان را به خود اختصاص داده است هم اکنون و به مرور زمان سر از خاک برمی دارد.

این ارگ در طول تاریخ شاهد هجومهای مکرر بیگانگان بوده است و بخشی از آن ویران شده اما با همت مردمان این دیار بار دیگر رونق گرفته و برگهای مختلفی از تاریخ همچون جنگ آخر لطفعلیخان زند و آقا محمد خان قاجار را در خود جای داده است.
این قلعه عظیم گلی که در مساحتی بالغ بر شش کیلومتر مربع و برفراز تپه ای مشرف بر بم ساخته شده است بیش از دو هزار سال قدمت دارد و ساخت آن به دوران اشکانیان مربوط می شود.

این ارگ بزرگ که نمونه اش را تنها در فیلمهای سینمایی می توان یافت در واقع مجموعه ای از زندگی اقشار مختلف مردم در طبقه بندی های اجتماعی باستان است بطوریکه در مساحت و حجمی مشخص می توان نوع و رویه زندگی رعیت تا شاه را دید.
در آن سوی باروهای سر به فلک کشیده ارگ بم بر فراز تپه ای 61 متری شهر بزرگی به مساحت 20 هکتار وجود دارد که در بالاترین قسمت این تپه قلعه ای میانی به مساحت شش هکتار واقع شده است که در واقع همان شاه نشین مجموعه است.
این بنا از سه سمت به باغهای گسترده و منازل مسکونی محصور بوده و از یک سمت نیز به رودخانه بم منتهی می شده است.

هر چند که قدمت این بنای منحصر به فرد به دو هزار سال قبل نسبت داده می شود اما در واقع در تپه های بیرونی ارگ بم که آثاری از تدفینهای کهن دیده شده است شواهد تاریخی از وجود تمدنی مربوط به هزاره دوم تا چهارم قبل از میلاد خبر می دهد.
این مجموعه یکی از کهنترین مجموعه های اولیه شهر نشینی در ایران و جهان محسوب می شود و به همین دلیل نیز مورد توجه بیش از حد از سوی ملل مختلف قرار گرفته است.
این ارگ بزرگ دارای تالار، مسجد، میدان، اصطبل، صدها خانه مسکونی، قلعه شاه نشین، مدرسه، زندان، آسیبا بادی، زورخانه، سیستم آبیاری اختصاصی، کاروانسرا، بازار، حمام و چندین محله مجزا مطابق با جایگاه اجتماعی افراد است حتی در برخی از خانه های تاریخی این مجموعه حمام اختصاصی نیز وجود دارد.

در هر یک از این خانه ها که در کوچه پس کوچه های ارگ بم قرار دارند می توان اتاق های مختلف و سبک و سیاق زندگی مردم آن دوران را به وضوح دید.
به سادگی می توان نمای کاملی از سیر آغاز معماری ایرانی اصیل را در این مجموعه مشاهده کرد تبحر و چیره دستی معماران ارگ بم در ساخت خشت خام به حدی بوده است که اکنون برای بازسازی آن و با پیشرفتهای صورت گرفته هنوز کارشناسان ملل مختلف در بازسازی این ارگ نتوانسته اند خشتی به کیفیت خشت اولیه بنا تولید کنند.
این ارگ که تا 180 سال قبل مسکونی بوده شاهد رونق و زندگی نیاکان ایرانیان بوده است و شغل اصلی مردم آن نیز تجارت پارچه به دلیل قرار گرفتن در مسیر راه ابریشم و همچنین کشاورزی به دلیل قرار گرفتن رودخانه بزرگ "پشت رود" در مجاورت قلعه بوده است.

در واقع مردم در مواقع عادی و به مزارع خود در خارج از قلعه و اطراف رودخانه می رفتند و به کار مشغول بودند و در زمان تهدید نظامی به درون قلعه پناه می برند.

در اطراف این قلعه کهن خندق بزرگی نیز حفر شده بود که از ورود مهاجمان به شهر جلوگیری می کرد در محاصره این قلعه توسط آقا محمد خان که قبل از آن 20 هزار حلقه چشم در کرمان به دلیل پناه دادن به لطف علیخان در آورده بود، این جنایتکار نتوانست از حصارها و باروهای قلعه بگذرد و در نهایت با خیانت یکی از نگهبانان وارد قلعه شد و دست به قتل مردم و لطف علیخان زد.

ارگ بم که ساخت آن را به بهمن پسر گستاسب نسبت می دهند در زمین لرزه بم 90 درصد آسیب دید اما از همان دقایق اولیه و با شروع بازسازی شهر بم برای بازسازیش اقدام شد و هم اکنون نیز بخش قابل توجهی از آن بازسازی شده است.

مردم بم در دوران زمین لرزه همان گونه که برای عزیزان از دست رفته شان گریستند برای ارگ بم نیز گریه و مرثیه سرایی کردند و هم اکنون این قلعه به عنوان نمادی از استقامت مردم بم در مقابل مصائب تبدیل شده است.